اسید نیتریک یا جوهر شوره با فرمول HNO3 نوعی اسید معدنی بسیار قوی است. ترکیب خالص آن بی‌رنگ است، اما با گذشت زمان به دلیل تجزیه به اکسیدهای نیتروژن و آب، به مرور زردرنگ میشود.اسید نیتریک موجود در بازار یک آزوتوپ با آب در غلظت 68% است به عنوان «اسید نیتریک غلیظ» شناخته میشود.
اسید نیتریک یا همان جوهر شوره بصورت فرمول HNO3 که اسید معدنی بسیار قدرتمند میباشد و در خالص بالا مایع بی‌رنگ است و بعداز مدتی بدلیل تجزیه به اکسیدهای نیتروژن و آب، به مرور به رنگ زرد تبدیل میگردد.
اسید نیتریک خالص با توجه به نقطه جوش در مقدار ۴۱٫۶- درجه سلسیوس ذوب مشود، تولید مایع بی‌رنگی می‌کند، البته نسبت به درجه حرارت و درجه تابش نور، طیف رنگی اسید نیتریک از زرد تا قرمز متمایل به قهوه‌ای قابلیت تغییر است و تغییر در نتیجه تجزیه اسید نیتریک طبق واکنش پذیری 4HNO3 → 2H2O + 4NO2 + O2 است به دلیل واکنشها ظرف‌های محتوی اسید نیتریک، همیشه تحت فشار کنترل شده میباشد.
اسید نیتریک در صورت ترکیب با آب، قابلیت احتراق دارد و یک محلول آزئوتروپی را تشکیل می‌دهند که نقطه جوش آن برابر با ۱۲۱٫۹ درجه سلسیوس است که شامل ۶۸٫۷٪ وزنی HNO3 میباشد.
در بازار مواد شیمیایی اسید نیتریک با غلظت و خلوص 40% و 68% و 86% و تا 96% به فروش میرسد. شرکت اکسیر شیمی تبریز تامین کننده انواع مواد شیمیایی، تمامی خلوص سفارشی از ماده اسید نیتریک را تامین می نماید.
غلظت اسید نیتریک بیشتر از 86% شود به اسید نیتریک دودزا یا دوقرمز fuming nitric acid معروف است و اسید نیتریک با غلظت بیش از ۹۵٪ اسید نیتریک دودسفید معروف است که این اسیدها جهت اکساینده در سوخت راکت کاربرد دارد.
اسید نیتریک بنام تیزاب هم شناخته میشود ماده اسیدی قوی است که در صنعت محصولات شیمیایی کاربرد دارد از ویژگی و خواص اسید بصورت خلاصه توضیح ارائه میشود.
ویژگی‌های فیزیکی اسید نیتریک
خواص شیمیایی اسید نیتریک
اسید نیتریک از اسیدهای قوی میباشد و با بازهای قوی واکنش شیمیایی دارد و هیدروژن آزاد می‌کند.
اسید نیتریک بعنوان اکسیدکننده قوی عمل کرده و قادر به اکسید خیلی از مواد آلی را دارد.
در ترکیب با فلزات مثل مس و روی، نیتریک اسید می‌تواند نیتروژن تولید کند.
اسید نیتریک با ترکیب قلیایی‌ها و مواد آلی ایجاد واکنش شیمیایی دهد و نیترات تشکیل دهد.
نیتریک اسید با توجه به خواصی که دارد در صنایع گسترده از مهم‌ترین مواد شیمیایی کاربرد دارد بعضی از کاربردها عبارتند از:
نیتریک اسید در تولید کود شیمیایی
مهمتریم کاربرد نیتریک اسید که مواد اصلی کودهای نیتروژنه را تشکیل میدهد که با ترکیب نیتریک اسید با آمونیاک و ایجاد نیترات، کود نیترات آمونیوم تولید میگردد و کود نیترات دارای اثر فیزیولوژی برای گیاه است. کود نیتریک اسید برای کشاورزان بسیار کاربردی است چراکه نیاز گیاهان به نیتروژن از طریق این نوع کودهای شیمیایی تأمین میگردد.
نیتریک اسید تولید پلاستیک
نیتریک اسید در تولید بسیاری از پلاستیک‌ها کاربرد دارد مثل پلاستیک‌های پلی استر، پلی‌آمید و پلاستیک‌های مخصوص بطری‌ها و بسته‌بندی‌های پلاستیکی استفاده می‌شوند.
تولید رنگ با نیتریک اسید
نیتریک اسید در تولید انواع رنگ‌ها و پیگمنت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد نیتریک اسید ماده ای جهت رنگ صنعتی، مثل رنگ‌های قرمز، زرد و آبی، بکار میرود.
فرآیند تولید انرژی
در فرآیند تولید انرژی، مثل تولید باتری، کاتد سوختی و تولید سوخت مایع از نیتریک اسید بهره می برند.
ذاتا از نیتریک اسید از مواد شیمیایی پایه ای محسوب میشود که در صنایع مختلف کاربرد دارد و لذا به دلیل خطراتی که دارد، نیتریک اسید باید توسط افراد با تجربه و ماهر بکار گرفته شود.
تولید دارو
نیتریک اسید در گرید خوراکی و دارویی در تولید اکثر داروهای ضدسرطانی، آنتی‌بیوتیک‌ها، و همچنین داروهای ضدعفونی‌کننده و دیگر داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اسید نیتریک در مصارف پزشکی
اسید نیتریک در تولید داروهایی به نام هومیوپاتی کاربرد دارد. این دسته از داروها برای درمان گلودرد، التهاب لوزه‌ها، زخم‌های دهان و مشکلات پوستی تجویز می‌شوند.
اسید نیتریک در الیاف ابریشم
ماده‌ای شیمیایی اسید نیتریک در تولید الیاف ابریشم مصنوعی به کار میرود.
تولید ترکیبات آلی
بعضا برای تولید ترکیبات آلی بنام نیترو از اسید نیتریک استفاده می‌کنند و نیترو برای ساخت مواد منفجره مانند تی ان تی کاربرد دارد.
سنتز پلیمر
اسید نیتریک خام جهت تولید پلیمر میباشد و پلیمرهایی مثل آمین‌ها و پلی اورتان ترکیباتی هستند که در جهت سنتز به اسید نیتریک ضروری است.
پیشران موشک
نوعی از این اسید به نام بخار‌دار قرمز به عنوان پیشران موشک در صنعت هوافضا استفاده میشود. این ماده حاوی 84 درصد اسید نیتریک، 13 درصد تتراکسید دی‌نیتروژن و 1 تا 2 درصد آب است.
اکسیدان کننده
روغن مورد نیاز در ساخت اسید آدیپیک توسط اسید نیتریک اکسید میشود. محصول نهایی در تولید نایلون پلیمری به کار میرود. به‌طورکلی نایلون‌های پلیمری از فعالیت‌های روزانه تا صنایع گوناگون مانند ساخت پوشاک، کمربند ایمنی، چتر نجات،کیسه هوا، برزنت و تور ماهی‌گیری کاربرد دارند.
اسید نیتریک در نجاری
از اسید نیتریک به چوب‌هایی مانند افرا و کاج ظاهری قدیمی میدهد. در این روش 10 درصد اسید نیتریک به کار میرود تا رنگ خاکستری و طلایی حاصل شود. همچنین ظاهر چوب را براق می‌کند.
مصرف خانگی در اسید نیتریک
در زندگی روزمره به‌طور مستقیم از اسید نیتریک استفاده نمی‌کنیم. این اسید قدرت خورندگی بسیار شدیدی دارد و اثرات مضر بر روی پوست انسان ایجاد می‌کند. اما محصولات جانبی تولید شده مانند پاک کننده‌های سطوح مختلف حاوی این اسید هستند که در خانه‌ها کاربرد دارند.
کاربرد نیتریک اسید در برخی صنایع دیگر:
تصفیه آب
این اسید به‌عنوان یک ماده اکسیدکننده می‌تواند در فرایندهای تصفیه آب برای ازبین‌بردن مواد آلی و میکروارگانیسم‌ها مورداستفاده قرار گیرد.
صنعت فسفر
این اسید در فرایند استخراج فسفات و تبدیل آن به فسفر و فسفات‌های موردنیاز استفاده میشود.
صنعت شیشه‌سازی
به‌عنوان یک ماده مهم، این اسید به‌عنوان یک عامل خنک‌کننده و تمیزکننده در فرایند تولید شیشه استفاده میشود. این اسید می‌تواند کنترل دمای فرایند تولید شیشه و همچنین پاکسازی سطح شیشه را تسهیل کند.
صنایع الکترونیک
اسید نیتریک در برخی فرایندهای تولیدی الکترونیک و ساخت قطعات الکترونیکی مورداستفاده قرار می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال در تمیزکردن و تخلیه فلزات از سطح قطعات الکترونیکی قبل از رویت و جوشکاری استفاده میشود.
صنایع غذایی
اسید نیتریک در گرید خوراکی جهت ضدعفونی‌کننده و محافظ غذا در صنایع غذایی بکار میرود اسید نیتریک باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها را از بین ببرد و نوعی ماده نگهدارنده در برخی محصولات غذایی مثل آبمیوه‌و غذاهای کنسروی کاربرد دارد.
تمیزکردن فلزات
اسید نیتریک در صنایع پتینه سازی و تمیزکردن فلزات استفاده میشود. این اسید می‌تواند اکسیدهای سطحی و آلاینده‌های فلزی را از بین ببرد و سطح فلزات را براق و تمیز کند.
| برند | شازند |
|---|---|
| وزن | بشکه 230 کیلوگرمی |
